سنتور یکی از سازهایی است که صدایی بسیار دلنشین و زیبا دارد. این ساز کاملاً ایرانی بوده که گفته می‌شود سازنده آن ابونصر فارابی است. سازی به شکل ذوزنقه با دو نوع سیم مسی و فلزی که سه ناحیه برای نواختن دارد. این سیم‌ها به صورت رشته‌های ۴ تایی از هم جدا شده‌اند که در مجموع ۷۲ عدد سیم است. البته این ساز انوع مختلفی دارد که برخی از آنها نیز تعداد سیم ببیشتر از ۱۰۰ عدد را نیز شامل می‌شود.
در این پست قصد داریم به راهنمای خرید ساز سنتور بپردازیم و با معرفی انواع مختلفی از بهترین مهر سنتور ایرانی به شما در خرید این ساز کمک کنیم. اگر قصد دارید که ساز سنتور را به عنوان یک ساز تخصصی برای یادگیری موسیقی انتخاب کنید تا انتها با ما همراه باشید.
ساز سنتور چیست و بهترین سنتور ایرانی کدام است؟
ساز سنتور یکی از سازهای موسیقی زهی ایرانی است. در فرهنگ لغت دهخدا تعریفی که برای سنتور آورده شده به این صورت است که:
پیشینه طولانی ساز سنتور به ۵۵۹ پیش از میلاد برمی‌گردد که در سنگ‌تراشی‌های آشور و بابلیان این ساز مشاهده شده است. گفته می‌شود که ساز سنتور توسط ابونصر فارابی برای اولین بار ساخته شده است. برخی پژوهشگران بر این باورند که سنتور در زمان‌های بسیار دور از ایران به دیگر کشورهای آسیایی رفته‌است، چنان‌که امروزه گونه‌های مشابه این ساز در عراق، ترکیه، سوریه، مصر، پاکستان، هند، تاجیکستان، چین، ویتنام، کره، اوکراین و دیگر کشورهای آسیای میانه و نیز در یونان نواخته می‌شود.
انواع ساز سنتور:
سنتور سل کوک و لا کوک(که تنها یک پرده بالاتر کوک می‌شود) از رایج‌ترین سنتورها در ایران به شمار می‌رود ولی انواع دیگری هم وجود دارد که از نظر ابعاد کلاف و تعداد خرک‌ها و… متفاوت هستند: مانند سنتورهای 11،10 و 12 خرک.
سنتور سی کوک(که دارای ابعاد کوچکتر و صدای زیرتر است).
سنتور کروماتیک(که برای اجراهای ارکستری به کار می‌رود و به جای 4 سیم روی هر خرک 3 سیم قرار دارد).
قسمت های مختلف ساز سنتور:
جعبه یا رِزُنانس: جعبه ای است که شامل کفه، کلاف و صفحه می باشد. این قسمت ها به وسیله چسب به هم متصل می شوند و جعبه یا رزنانس سنتور را تشکیل می دهند. سازنده ساز برای مقاومت بیشتر جعبه، درون آن تعدادی پل که تعداد آن ها حدود ۳ تا ۷ عدد می باشد قرار می دهد. این پل ها تاثیر زیادی بر خوش صدایی ساز دارند و بیشتر تعمیرکاران با این پل ها متوجه عیوب این ساز ها می شوند.
جنس چوب جعبه: در ساخت این ساز از چوب های رز وود، آزاد، فوفل، راش و گردو استفاده می شود که گردو بهترین نوع آن ها می باشد. البته منطقه آب و هوایی که درخت در آن می روید روی کیفیت چوب تاثیر بسزایی دارد، بیشتر سازندگان ساز معتقدند چوب درخت گرو در مناطق سرد سیر مانند کردستان و سنندج از کیفیت بالاتری برخوردار است.
گل سنتور: روی چوب جعبه سنتور دو سوراخ وجود دارد که شباهت زیادی به‌گل دارند به همین علت به این اسم نامگذاری شده اند. علاوه بر ایجاد زیبایی در ساز به ایجاد رزنانس داخل جعبه هم کمک می کند.
ضخامت صفحه و کف: خیلی از اساتید بزرگ معتقد هستند که فقط نوع پل بر صدای ساز تاثیر گذار نیست بلکه ضخامت صفحه و کف هم نقش مهمی در صدای ساز ایفا می کند. بهترین اندازه برای کف سنتور ۷ تا ۹ میلی متر و برای صفحه آن چیزی حدود ۵.۵ تا ۷.۵ میلی متر می باشد.
شیطانک سنتور: دو میله استیل به قطر تقریبا ۲ میلی متر برای روی دو ساقه ذوزنقه سنتور که تقریبا برآمده است قرار دارد که به آن شیطانک می گویند. تمامی سیم های ساز روی شیطانک قرار می گیرند اندازه شیطانک نقش مهمی در صدای ساز ایفا می کند.
سیم گیر و گوشی: گوشی در قسمت سمت راست سنتور بر روی کلاف قرار گرفته است. این گوشی ها وظیفه تنظیم و کوک کردن ساز را دارند. نوع سوراخ کاری این گوشی ها نقش مهمی در خوش ص ایی و نحوه تنظیم ساز دارد. در گوشه سمت چپ ساز هم سیم گیر قرار دارد که نوع گره در ان بسیار مهم می باشد.
جنس سیم سنتور: در کل در ساخت سنتور از دو جنس سیم استفاده می شود سیم سفید و سیم قرمز یا زرد. جنس سیم سفید از فلز فولاد می باشد و جنس سیم زرد هم ترکیبی از آلیاژ فلز های کروم، فولاد و مس است.
راهنمای خرید سنتور خوب:
مهمترین نکاتی که در خرید سنتور باید توجه کنید به جنس استفاده شده در این ساز برمی‌گردد. عموماً در ساخت آلات موسیقی از چوب گردو استفاده می‌شود که هم کیفیت و ماندگاری طولانی مدتی دارد و هم اینکه صدای ساز نیز به بهترین شکل ممکن تولید خواهد شد. برخی نکات خرید سنتور به شرح زیر هستند.
جنس چوب سنتور:
چوب استفاده شده در سنتور بهتر است که حتما از جنس گردو بوده و به خوبی جلا دادن و پرداختن روی آن صورت گرفته باشد. دقت کنید که هیچگاه نباید ساز را در جایی که رطوبت نسبتاً زیاد دارد قرار دهید.
طول عمر چوب نیز نقش اساسی در کیفیت و ماندگاری ساز دارد که در تولید صدا نیز موثر است. هرچه چوب عمر بیشتری داشته باشد و به اصطلاح پوسیده باشد بهتر است. چرا که رطوبت آن از بین رفته و در اثر کشش سیم‌ها تغییر حالت نمی‌دهد.
جنس خرک و شیطانک سنتور:
خرک‌ها در سنتور وظیفه نگهداری سیم‌های هر ردیف را دارند. خرک‌ها نیز از جنس چوب هستند که اگر نازک باشند استحکام خوبی نداشته و در اثر فشار سیم که هنگام کوک وارد می‌شود ممکن است بشکنند. بنابراین از خرک‌هایی با قطر بیشتر باید استفاده کنید.
در حالت عادی خرک‌ها منبت کاری می‌شوند تا ظاهر زیبایی هم به ساز بدهند. اگر ظاهر برای شما مهم نیست پیشنهاد می‌کنیم از سنتورهایی با خرک معمولی استفاده کنید که فاقد منبت کاری و ظاهر خاصی هستند. این نوع خرک‌ها صرفا یک شکل استوانه‌ای دارند که هرچه از پایین به بالا می‌آیند قطر آن کمتر می‌شود. درست مثل کله قند که نوک آن باریک‌تر می‌شود.
شیطانک در ساز سنتور نیز به یک تکه چوب در حاشیه چپ و راست گفته می‌شود که مشابه خرک روی آنها میله فلزی قرار دارد. با این تفاوت که شیطانک ثابت بوده و تنها دو عدد است. یکی در چپ و دیگری در راست که سیم‌ها بعد از گذشت از روی آنها بر روی خرک قرار می‌گیرند و در آن سوی ساز در گوشی به هم می‌رسند.
جنس گوشی خرک:
گوشی خرک در کناره‌های سنتور قرار دارد. یک سری ثابت است که در سمت چپ بوده و یک سری هم متحرک است که با چرخاندن آن می‌توان سیم‌ها را سفت یا شل کرد. گوشی خرک سنتور بهتر است که از جنس ضد زنگ باشد که در دراز مدت روی آن با زنگ زدگی مواجه نشوید.
گوشی‌ها دارای ساختاری فلزی هستند و برای جلوگیری از زنگ زدگی معمولا از فلز کروم یا استیل در ساخت آنها استفاده می‌شود. چرا که زنگ زدگی باعث می‌شود تا به چوب آسیب وارد کنند و از آنجایی که مثل یک میخ در ساختار چوب فرو رفته‌اند، با جذب رطوبت بیشتر در معرض زنگ زدن قرار می‌گیرند.
جنس مضراب سنتور:
مضراب سنتور برای نواختن مورد استفاده می‌گیرد. جنس مضراب نیز از گردو است و در بخشی که ضربه به سیم‌ها وارد می‌شود از پارچه استفاده می‌شود. این پارچه اهمیت زیادی در تولید صدای با کیفیت دارد که بهتر است از جنس نمد باشد.
مسئله دیگر این است که در گذشته مضراب سنتور دارای بدنه‌ای کاملا صاف بود که نوازنده لازم بود ارتفاع بیشتری نسبت به ساز داشته باشد تا بخش میانی مضراب به سیم‌های دیگر برخورد نکند. اما این روزها مضراب‌ها در بخش میانی حالتی منحنی دارند تا این مشکل را برطرف کنند.
وضعیت سیم‌ها:
سیم‌های سنتور از دو جنس مسی یا برنجی(سیم‌های زرد) با صدای بم و سیم‌ههای سفید فلزی از جنس نیکل با صدای زیر هستند. باید در هنگام خرید دقت کنید که زنگ زدگی در سیم‌ها وجود نداشته باشد. برای خرید سیم تازه دقت کنید که هر دو سیم به رنگ شفاف باشند.
همچنین سیم‌ها باید دارای قطر مناسب و وزن متناسب باشند که کیفیت صدای خوبی بدهد. استفاده از هر نوع سیمی در این ساز فراهم نیست و باید حتما سیم مخصوص سنتور را خریداری کنید.
خرک‌های سمت راست تنها زیر سیم‌های زرد و خرک‌های سمت چپ تنها زیر سیم‌های سفید قرار می‌گیرند. تفاوت فاصله خرک‌ها از کلاف‌های سمت راست و چپ به دلیل بوجود آمدن صدای‌های بم تا زیر به ترتیب عبارتند از:
-پوزیسیون اول(روی سیم های زرد)
-پوزیسیون دوم(روی سیم‌های سفید)
-پوزیسیون سوم(روی سیم‌های سفید معروف به پشت خرک سفید)
-پوزیسیون چهارم (روی سیم‌های زرد و معروف به پشت خرک زرد) وجود دارد.
گل سنتور:
در نهایت آخرین نکته که در تولید صدای خوب سنتور اهمیت دارد همان سوراخ‌های روی سنتور است. دو سوراخ در صفحه سنتور وجود دارد که به شکل گل می‌باشند و به همین خاطر از نام گل سنتور برای آن استفاده می‌شود. یک سوراخ گرد هم در بخش پایینی قرار دارد که باعث می‌شوند صدای واضح و یکنواختی از سنتور خارج شود.
البته این روزها شاهد استفاده از گل سنتور با نام نوازنده‌ها هستیم که این نوع سنتورها به شکل سفارشی تولید می‌شوند و برای خرید آنها باید مستقیما از تولیدکننده اقدام به خرید کنید. امکان استفاده از گل با طرح دلخواه و سفارشی نیز فراهم است.
روش نگهداری از ساز سنتور:
-در صورت امکان بعد از پایان نواختن ساز را درون هارد کیس مخصوص نگهداری کنید زیرا گرد و خاک به ساز شما آسیب می‌زند. در صورتی که امکان برداشتن آن وجود ندارد. روی ساز را با پارچه یا کاور مخصوص بپوشانید.
-ساز را در مکان‌های مرطوب نگهداری نکنید. رطوبت هوا می‌توند باعث زنگ زدگی قسمت‌های فلزی ساز شود. همچنین چوب که بیشترین قسمت ساز را تشکیل می‌دهد پوسیده می‌شود.
-اگر قصد دارید ساز را برای مدت طولانی کنار بگذارید بهتر است سیم‌های آن را از کوک خارج کرده و شل‌تر کنید. این کار فشار سیم روی بدنه ساز را حذف می‌کند.
-پیشنهاد می‌کنم حتما برای تمیز کردن گرد و غبار از روی ساز از پارچه خیس استفاده نکنید. بهترین کار این است که به وسیله یا دستگاه دمنده یا مکنده این کار را با دقت انجام دهید.